“ขุนหลวงพะงั่ว” ทรงเป็นพระเชษฐาของพระมเหสีในสมเด็จพระเจ้าอู่ทอง ซึ่งสมเด็จพระเจ้าอู่ทองทรงเรียกว่า “พระเชษฐา” ที่สำคัญทรงเป็นผู้ร่วมก่อตั้งกรุงศรีอยุธยาร่วมกับสมเด็จพระเจ้าอู่ทอง
ขุนหลวงพะงั่วขึ้นครองราชย์มีพระนามว่า “สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ ๑” พระองค์ทรงเสวยราชสมบัติเมื่อพระชนมายุได้ ๖๔ พรรษา พระองค์เป็นพระมหากษัตริย์นักรบที่ยิ่งใหญ่ ทรงเป็นแม่ทัพในการเข้าตีพิษณุโลก ทรงทำศึกสงครามปราบเมืองนครธมไว้เป็นเมืองขึ้นต่อกรุงศรีอยุธยาได้สำเร็จ ในปีพศ. ๑๘๙๕ ( ในสมัยสมเด็จพระเจ้าอู่ทอง) ขุนหลวงพะงั่วนับเป็นพระมหากษัตริย์พระองค์แรกที่พิชิตขอมได้ พระองค์ทรงขยายราชอาณาจักรไปถึงล้านนา นับเป็นครั้งแรกของอยุธยาอีกเช่นกันที่ทำสงครามกับหัวเมืองเหนือได้ไกลขนาดนี้
พระองค์ทรงตีเอาหัวเมืองเหนือทั้งปวง พระองค์ทรงใช้ความสัมพันธ์ทางเชื้อสาย (เชื่อว่าพระองค์ได้พระกนิษฐภคินีของพระเจ้าลิไทเป็นพระชายา)โดยผนวกสุโขทัยเข้ามาได้ในปีพศ. ๑๙๒๑
พระองค์ทรงเป็น เป็นนักการทูตที่ยิ่งใหญ่ ทรงเจริญพระราชไมตรีกับราชอาณาจักรจีน (ราชวงศ์หมิง)โดยโปรดเกล้าส่งราชทูตไปเจริญพระราชไมตรีกับจักรพรรดิจีนหลายครั้ง ด้านพระพุทธศาสนาพระองค์สถาปนาวัดพระศรีรัตนมหาธาตุ จนต่อมามีความเจริญรุ่งเรืองถึงกับเรียกได้ว่าเป็นอาณาจักรทองแห่งพระพุทธศาสนาและศิลปวัฒนธรรม
ปีพศ. ๑๙๓๑ พระองค์เสด็จขึ้นไปตีเมืองชากังราว (กำแพงเพชร) แล้วเสด็จสวรรณคตที่นั่นสมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๑ ( ขุนหลวงพะงั่ว)ทรงพระปรีชาสามารถยิ่งแต่ไม่ค่อยมีผู้คนกล่าวถึงมากนักทรงเป็นพระราชันผู้ปิดทองหลังพระพระองค์เป็นกษัตริย์ที่ถูกลืมอย่างแท้จริง
ขอบคุณที่มาข้อมูล : หนังสือเกร็ดกรุงศรีอยุธยา
ผู้เขียนกิตติ โล่ห์เพชรัตน์