วัดโคกพระยา ตั้งอยู่นอกเกาะเมืองกรุงศรีอยุธยา ด้านตะวันตกเฉียงเหนือของวัดหน้าพระเมรุ
สันนิษฐานว่าน่าจะสร้างมาตั้งแต่สมัยอยุธยาตอนต้นหรือก่อนหน้านั้น เพราะปรากฏหลักฐานในพระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยาว่าในปี พศ. 1925 สมเด็จพระราเมศวรพระราชโอรสของสมเด็จพระเจ้าอู่ทอง ซึ่งถูกส่งไปครองเมืองลพบุรีได้เสด็จยกกองทัพ มาทำรัฐประหารยึดอำนาจจากสมเด็จพระเจ้าทองลัน ซึ่งขึ้นครองราชย์ได้เพียง 7 วัน และเมื่อก่อการสำเร็จแล้ว ก็โปรดให้นำสมเด็จพระเจ้าทองลันไปสำเร็จโทษที่วัดโคกพระยาและนับเป็นกษัตริย์พระองค์แรกในประวัติศาสตร์ที่ถูกลงท่อนจันตามราชประเพณี
ต่อมาเมื่อมีการประหารชีวิตเจ้าแผ่นดินหรือเชื้อพระวงศ์ครั้งใด วัดโคกพระยาก็จะถูกระบุว่าเป็นสถานที่ที่ใช้สำเร็จโทษทุกครั้งไป เท่าที่ปรากฏหลักฐานในพระราชพงศาวดารอยุธยา มีพระเจ้าแผ่นดินและเจ้านายเชื้อพระวงศ์ถูกสำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์ ตามราชประเพณีที่วัดโคกพระยาแห่งนี้รวม 5 พระองค์ และยังมีเจ้านายอีก 6 พระองค์ ที่ถูกสำเร็จโทษมาจากที่อื่น แล้วนำพระศพมาฝังไว้ที่วัดนี้ ซึ่งความจริงน่าจะมีมากกว่านี้เพราะการทำรัฐประหารผลัดแผ่นดินแต่ละครั้งย่อมหมายถึงชีวิตอีกหลายชีวิตของเจ้านายและเชื้อพระวงศ์ที่ต้องพลอยรับเคราะห์กรรมถูกสำเร็จโทษไปด้วยฐานะของผู้แพ้
ปัจจุบันนักโบราณคดียังไม่พบร่องรอยหรือหลักฐาน ที่ชี้ชัดถึงจุดซึ่งเป็นที่ฝังพระศพของพระเจ้าแผ่นดินและเจ้านายที่เคราะห์ร้ายเหล่านั้น แต่หลักฐานจากจดหมายเหตุ วัน วลิต พ่อค้าชาวฮอลันดา ยืนยันไว้ชัดเจนว่าสถานที่ที่ใช้สำเร็จโทษ ตั้งอยู่นอกเกาะเมืองทางด้านทิศเหนือไม่ไกลจากพระราชวังหลวง ระหว่างวัดหน้าพระเมรุและวัดหัสดาวาส เยื้องไปทางด้านหลัง ซึ่งพิเคราะห์แล้วก็คือตำแหน่งที่ตั้งของวัดโคกพระยานั่นเอง
ปัจจุบันภายในบริเวณวัดได้รับการบูรณะปรับแต่งเป็นอย่างดีและมีการก่อฐานกำแพงแก้วล้อมรอบบริเวณไว้ เข้าใจว่ากรมศิลปากรคงทำขึ้นเพื่อป้องกันไม่ให้ชาวบ้านที่อาศัยอยู่รอบๆบริเวณลุกล้ำเข้าไปในเขตโบราณสถาน เมื่อพิเคราะห์จากลักษณะของเจดีย์ ประธานทรงกลมหลังพระอุโบสถ ซึ่งหันหน้าไปทางคลองสระบัว บ่งบอกว่าเป็นวัดที่สร้างขึ้นในสมัยอยุธยาตอนต้น หรือก่อนหน้านั้น ทางด้านตะวันออกนอกกำแพงวัด มีพื้นที่ของอาคารหลังหนึ่งตั้งอยู่ดูไม่ออกว่าคือสิ่งก่อสร้างอะไร อาจเป็นวิหารหรือศาลาก็สุดจะคาดเดา
แต่จุดที่น่าสนใจแห่งหนึ่งคือบริเวณที่ชาวบ้านชี้ให้ดูว่าเคยมีต้นจันขนาดใหญ่อายุนับร้อยปีขึ้นอยู่ทางด้านตะวันตก ของพระอุโบสถค่อนไปทางแนวกำแพง ต้นจันทร์อาจมีความเกี่ยวพันกับท่านจันทร์และแดน สำเร็จโทษแห่งนี้หรือไม่อย่างไร เป็นข้อสังเกตที่น่าสงสัยอยู่เหมือนกัน
ที่มาข้อมูล : หนังสืออยุธยาที่ไม่คุ้นเคย